Kùńc demòkracje? Diktatura emòcjów

Dalekô przińdnosc. Rząd USA szukô radë na krizys w produkcje jôdë. Jeden z ùczãstników bédëje zacząc pòdlewac je wòdą. Na to chto jiny pitô: „Wòdą? Taką jak w szituzach? A widzôł të, żebë czedës z szituza kwiatë wërôstałë?” Ta ripòsta sã pòtka z aplaùzã, a ji aùtór w òczach zéńdzonëch béł wiele mądrzészi jak nen, co chcôł pòdlewac roscënë. To je scena z filmù „Idiokracjô”, òsadzonégò w swiece za 300 lat, ale bëlno òpisywô dzysészą recepcjã kòmùnikatów, jaczé sélają nama ùczãstnicë pùblëczny debatë.

Człowiek zdistansowóny do jinternetowëch emòcjów (a taczich je wiedno mni) z niedowierzanim zdrzi, jak pò trzech latach fùlskalowi wòjnë na Ùkrajinie zmieniłë sã tak fùndamentalné prôwdë, jak to, chto kògò zaatakòwôł; jak swiat mô reagòwac, kògò nacëskac, a dlô kògò bëc miłi, chtërne krziwdë mògą jic w zabët, a chtërne mają twòrzëc scanë ùniemòżlëwiającé dialog. Chto przë zdrów rozëmie bë òczekiwôł dwa lata nazôd prezydencczi welacje na bómbardowónym terenie? Kòmù bë przëszło do głowë gadac òfierze atakù, że mô skùńczëc wòjnowé dzejania bez niżódny gwarancje, że drëgô strona to zrobi? Jak mòże pòdzëwiac patostreamë z pòtkaniô prezydeńtów, chtërne czãżkò òbezdrzec na jeden rôz przez nadmiôr żenadë wëléwający sã w kòżdi sekùńdze.

I czemù te pitania stôwiô so tak mało lëdzy, a tak wiele prosto bierze ùdzél w ti emòcjonalny trzôskawicë?

Co bë to bëło czejbë 20 lat nazôd lëdze ùczëlë, że tradicyjné media òddadzą plac spòlëznowim, dze ni mùszisz przëjimac dwùch, trzech naracjów redagòwónëch przez wiôldżé òstrzódczi zanôléżné òd pòliticzi i wiôldżégò biznesu, le to dô tësące zdrojów, a grańca midzë nadôwôczã a òdbiércą sã zatrze tak, że më wszëtcë mdzemë decydowelë ò distribùcje infòrmacjów przez jich ùprzëstãpniwanié, kòméńtérowanié i generowanié? Kò to bë bëła ùtopijnô wizjô wòlnégò swiata! Dzysô më wiémë, że wszëtkò to sã zdarzëło, ale do raju na zemi nama dalek, a mòże nawet corôz dali. Co z tegò, że mómë mòżlëwòsc werifikòwaniô wiadłów i zestôwianiô jich rozmajitëch zdrojów? Më sã nie stelë przez to mãdrzcama przezérającyma stôrodôwné zwòje w szatach z szeroczima rãkawama, le òbzérnicama telenowelów z 90. latów przeżiwającëch zdradë, miłotë i ze satisfakcją zdrzący jak nielëdónym charakteróm aùtorze scenarników dowaliwają zwrotama akcje i szpòrtownyma tekstama wëpòwiedzonyma przez lubòtnëch aktorów. Tóné emòcje i biôtka na tekstë.

Czej nie bëło tak bezpòstrzédnëch nôrzãdłów do mierzeniô pòpùlarnoscë i czej nie bëło prosti zanôléżnoscë midzë pòpùlarnoscą a ekspòzycją w mediach, tedë redakcje pilowałë różnorodnoscë przekazu. Materiał edukacyjny edukòwôł, infòrmacyjny infòrmòwôł, a emòcjonalny fùter béł pòdôwóny w fikcyjny fòrmie niedôwający sã pòmieszac z realnoscą. Dzysô jeżlë nie zbùdzysz emòcjów lëdzy, tej mùszisz sã rechòwac z tim, że nicht ce nie ùczëje. Temù diskùsje ò pòlitice,  wòjnach i gòspòdarce mùszą nadawac na sensacyjnëch, emòcjonalnëch, showmańsczich wałach. Lëdze płacą tësące złotëch patostreameróm, jaczi na antenie piją alkòhól, rzëgają, òbrôżają i biją do krëwi. Tëch lëdzy téż pòliticë mùszą przekònac do głosu i rozmieją jãzëk przemôwiający do nich. Jeżlë chtos mô stracha słowów i akcjów Donalda Trumpa, tej móm lëché wiadło. Czejbë nié òn, tej ten pòliticzny kapitał bë zagarnął chto jiny. Pò czile latach emòcjonalny karaselë, mùsczi lëdzy są przënãconé do pòswiãcywaniô ùwôdżi krzikóm, òskarżenióm, prostim métlóm na drãdżé problemë.  Nie lubią czegòs nie wiedzec. Słëchają tegò, co gôdô, że rozwali procëmników, a nié taczich, co gãstolą ò pòmachtónëch dzejaniach w òbrëmim niezrozmiałëch procedurów, jaczé mają przëniesc rezultat pózni, niżle pòkôże sã pòsobnô rolka na profilu. A ju za nick nie chcą czëc kògòs, chto przëznôwô, że czegòs nie wié. Taczégò dochtora, co klarëje, że nié do kùńca je wiedzec, jak wëlékarzëc jaką chòrobã, baro chùtkò zgrilëje samòzwańczi ùzdrowicél sprzedôwający magiczną wòdã mającą jakąs mòc wërażoną przë pòmòcë terminów z kwańtowi fizyczi. Bò pòczëcé, że swiat je pòmachtóny i nié wszëtkò òd naju zanôlégô je mało przijemné. W ùprocëmnienim do głosu nieznającégò wątplëwòsców i wskazywającégò, że wszëtkò sã dô. Czedës równak taczim emòcjóm bëła pòswiãconô môłô pòlëca parapsychòlogicznëch pòzycjów w ksãgarnie, czë nocné pasmò z wróżama w telewizje. A te emòcje, czej sã dôwô człowiekòwi jic na wòlą, w kùńcu wlôżają na górną pòlëcã i z pasma rozriwkòwégò wchôdają na jinfòrmacyjné. Niżódna redachcjô pòwôżny telewizje nie zdecydowa sã na 90% eroticznëch filmów, ale w jinternece, dze człowiek anonimòwò wëbiérô zamkłoscë to nié filmë ò fizyce czë geòpòlitice bierzą wikszi dzél rënkù. Larwë scygniãté, pòdôwczi klôr wskazywają, czegò chcą zwëczajny lëdze. Król je wënagòlony, demòkracjô pòrnografiô i wùlgarny pòlitice robiący kònkùrencjã stand upéróm, co roastëją celebritów.

Czëtającë te redosné kòméńterë lëdzy, jaczi sã ceszą, że Ùkrajinie nie wëszło, në bò Zełeński nie pòdzãkòwôł Pòlsce mómë wrażenié, że cos sã pòsëpało z rozmienim propòrcjów. I stôwiómë so pitanié, czë òni pò prôwdze nie widzą skalë, kòntekstu, propòrcjów, nie zestôwiają faktów ze sobą, nie zdrzą nawet na gwôsny geszeft trzimiącë sã zasadë, że „czej sąsada zaleje, tej grzib na mòji scanie nie zabierze mie ùcéchë z jegò nieszczescô?” Te pitania są lëchò pòstawioné, bò zakłôdómë, że ùczãstnicë tëch diskùsjów jakòs pò swòjemù rozmieją kònsekwencje zdarzeniów i jinaczi jak më, ale kalkùlëją przëczënë i skùtczi. Fela! Òni tegò nie robią. Tu jidze ò emòcjonalną rozriwkã. Przezéranié jinternetu i kòménterë nie są badérowanim i debatą, le nowim zortã telenowelë, chtërnã mòże pòprzeżiwac. Fùtrowanim emòcjów. Skrolëjącé masë chcą substitutu ùdzélu w historie.

Mie jakno kònzerwatisce nôbarżi je żôl tegò, jak to trzimiącé sã stôrëch wôrtnotów strzodowiszcze je rozegróné przez tã nową sytuacjã. Jesz czile lat nazôd bëło módné kritikòwanié relatiwizmù, z jaczim sã pòdchôdô do płców. Zgódno z prôwdą głosëlë, że płcowô juwernota nie zanôlégô òd emòcjów. Cwiardo stojący na gruńce wôrtnotów. A pózni ti sami lëdze scwierdzëlë, że jak prezydent Ùkrajinë nie gôdô miłëch słowów, tej mòżemë założëc, że wòjnë wcale Ruscë nie wëwòłelë. Kò to zanôlégô òd relacjów. Przëbôcziwô mie to mòja wizytã kòl drëcha, jaczégò òdwiedzył sąsôd. I ten sąsôd gôdôł ò jich trzecym sąsadze, że òn mô doma fejn zôbôwczi. Pózni pitająco wezdrzôł na mòjégò drëcha i sã pòprawił „a, jô zabéł, że ma gò nie lubima. Jegò zôbôwczi nie są taczé fejn, tak richtich są brzëdczé”. Sąsôd mòże sã czëc ùsprawiedlëwiony, bò béł tedë jaczé 8 lat stôri, jak më wszëtcë. I do ti rówiznë sã zdegenerowa pùblëcznô debata. W czasach ZSRR ruskô propagańda trôfiała do lewicowëch mëslëcelów i pacyfizm wëłącziwôł rozëmné taksowanié z krziwdą do krajów Wschódnégò Blokù i jich zgrôwów. Terô jistnô trëcëzna je pòdôwónô prawi stronie, co je przikré. Kò chto jak nié dzyrsczi òbrońcowie stôrëch wôrtnotów bë mielë bëc w pòszëkù do òbronë i rozmiôc prawò do òbronë jinszich? Jakùż tedë jinterpretowac jich najiwny ùcék przed kònfrontacją? Wcale nie zakładac, że òni są kònzerwatiwny. Òni są prosto intelektualno zgniłi i przëjimają jaczis pòzdrzatk na pòtrzebë przeżëcô emòcjów. Wëznôwóné deje to cos jak wëbranié pòstacje w grze, a nié przëjimniãcé wôrtnosców i czerowanié sã za nima.

Terô më jesmë na zôkrãce historie. I tuwò jô sã nie òdnôszóm do widocznëch bùten zmianów w swiatowim rozkładze mòców, le do spòdlégò fùnkcjonowaniô demòkraticznëch spòlëznów. Wòlnota słowa bez redagòwónëch naracjów nie dôwô nama wieległosu, le kòmpùlsywné kònsumòwanié zamkłosców. Bùrzi wszelejaczé òpòwiednie i nie dôwô szansów na zbùdowanié nowëch. A to bùrzenié je na rãkã aùtoritarnym rządóm, chtërne rôd wespiérają ten proces w krajach, dze je wòlnota słowa, a same nie są tim zagrożoné, bò w jich krajach nicht sã lëdzy nie pitô. Rozłożonô intelektualno spòlëzna w cywilizacje zôpadu je elektoratã, do jaczégò rówiznë mùszi sã zniżiwac pòliticznô klasa. Tiktokizacjô debatë, wòjna na memë i charizma sparłãczonô z nienachalnym intelektã, jaczi nie òbrôżô masów swòją wiôlgòscą. Jeżlë pòlitik nie mdze grôł na tëch reglach, tedë niedługò spadnie pòd próg. Nicht nie chce czëc ò wielelatnëch procesach, lëdze żądają dekretów pòdpisywónëch jak aùtografë na kòńcerce, a jesz nôlepi rozrechòwiwaniô sã z procëmnikama. Më jesmë rozgriwóny przez aùtoritarizmë i stojimë w tragiczny (w rozmienim grecczégò teatru) sytuacje. Abò pòzwòlimë diktaturze emòcjów znikwic demòkracjã bùrzenim ji òbrazu w spòlëznowëch mediach, abò narzucymë ògreńczenia w distribùcje jinfòrmacje, co… téż mdze òznôczało smierc demòkracje. Mòże tedë demòkracjô mô òd samégò zôczątkù zaprogramòwóné samòznikwienié i ji termin żëwòtnoscë na najich òczach mijô?

Co më mòżemë zrobic? Mòżemë edukòwac, ùczëc werifikòwaniô, ale téż jintelektualny pòkòrë, kriticznégò mëszleniô, ale nié slepi biôtczi z „mainstreamã”, dôwaniô bôczeniô na drobnotë, ale wzéraniô na témã szerok, niezawierziwaniô sensacyjnym wiadłóm, ale òdemkłoscë na zmianã przekònaniów. Mòże równak bëc tak, że niejedny lëdze z prawã welowaniô nigdë nie mdą swiądnyma, trzézwò zdrzącyma kònsumentama infòrmacje dëcht jak jô nigdë nie mdã òperowim spiéwakã – nié kòżdi sã nadôwô. I tegò scenarnika chcemë so nie żëczëc, bò w taczi sytuacje mie je czãżkò so wëòbrazëc dalszé jistnienié aktualnégò ùstroju. Pitanié mdze leno ò to, czë padniemë jak Kònstantinopòl dobëti przez Tërków pò ricersczi òbronie, czë stôrodôwné Chinë, chtërnëch mieszkańcowie sami wpùscëlë Mòngòłów nienawidzącë swòji władzë i ji wôrtnotów.

Adóm Hébel