Krëjamnô kùwerta òd pierszégò prezydenta Czechòsłowacczi

Tomáš Gariggue Masaryk òstawił pò sobie lëst, jaczi béł òdemkłi ë w wëjimkach przeczëtóny dopiérze terô, òsmëdzesąt òsmë lat pò jegò smiercë. Czechòwie bëlë cekawi, co nalézą w lësce òd „Prezydenta Wëzwòlicela”.

W piątk dzewiãtnôstégò séwnika na zómkù w Lánach w westrzédnëch Czechach bëła ùroczëzna òdemkniãcô krëjamny kùwertë dotëgòwóny dwadzesce lat nazôd do czesczégò Nôrodnégò Archiwùm przez Antonina Suma, sektetérã Jana Masaryka, ùszłégò szefa czesczi diplomacje i sëna pierszégò prezydenta Czechòsłowacczi, Tomáša Gariggue Masaryka. Sekretéra przekôzôł, że zgódno z wòlą aùtora, mô nie bec òdmikónô jesz przez dwadzesce lat. W kùwerce miôł bëc lëst pòdiktowóny przez pierszégò prezydenta swòjémù sënowi, krótkò przed swòją smiercą w tësąc dzewiãcset trzëdzestim sódmim rokù, prawie w Lánach. W ùroczëznie òdemkniãcô lëstu, transmitowóny na żëwò w czesczi télewizje, ùdzél brelë prezydent Czesczi Petr Pavel, rodzëzna Masaryka, ùrzãdnicë Nôrodnégò Archiwùm, a téż karno historików i grafòlogów, jaczi dorazu przekazéwelë, co mòże ò lësce rzeknąc. Krótkò pò wëjimniãcym gò z kùwertë przekôzelë, że je aùtenticzny i pò prôwdze Tomáš Masaryk pòdiktowôł gò sënowi, ale nié zarô przed smiercą, bò trzë lata wczasni, czej béł baro chòri ë béł dbë, że długò żëc ju nie bãdze. Tekst béł we wikszoscë napisóny pò anielskù i òstôł przepisóny przez znajarzów, ale jegò fùlnô zamkłosc jesz nie òstała ùprzëstãpnionô. Na ùroczëznie równak wëjimczi czëtała w dolmaczënkù na czesczi historiczka Dagmar Hájková.
Przesłanié dlô nôrodu Masaryk òstawił taczé: „Jô jem nimòcny, baro nimòcny, to je kùńc, ale jô sã nie bòjã. Bãdzeta robic dali. Wa wiéta jak, ale mùszita bëc ùwôżny. Trzëmac bôczënk. Ale wiéta, jak sã zachòwac. Jô ni mùszã wama gadac nic wicy. Jô jem ju niespòsobny, pò prôwdze dëcht niespòsobny”.
W sprawie niemiecczi mniészëznë Masaryk béł dbë, że òna mùszi w Czechòsłowacce òstac. Dodôł równak: „Dôjta jima to, co jima sã nôleżi, ale nick wicy”. Przekôzôł téż: „Całô filozofiô naji pòliticzi – Czechòwie są prakticznyma robòtnikama. Niemcë mają jakąs ùtcëwòtã, ale ùkradną jesz wicy”.
Ò ksãdzu Andreju Hlince, wespółzałóżcë nacjonalisticzny Słowacczi Lëdowi Partie, mòcno procëmny madżarsczi mniészëznie, Masaryk rzekł, że béł głëpiélą, ale dodôł: „Mùszimë mù òdpùscëc”.
Ò swòjim pòchówkù wërazył sã takno: „Mùszita zrëchtowac wiôldżi pògrzéb. Pierszi prezydent, wszëtczé te głëpstwa. Za czim òkòma tegò robic jaczis wiôldżi trzôsk? Za tim, że jem béł taczi głupi jak ti drëdżi. Ale niech ten pògrzéb zrëchtëją. Lëdze sã bòją smiercë, ale to nie je nic, czegò wa bë sã mielë bòjec. Leno mùszita so kùpic nowé ruchna, to je wszëtkò. A to nôwôżniészé to je pògrzéb”.

H.S.Sz.