Co? Dze? Czedë? [22-26.01.2025]

22 stëcznika 1227 rokù pòmòrsczi ksążã Swiãtopôłk razã z biskùpã Michałã przekazelë kòscół sw. Mikòłaja karnu bracynów dominikanów, jaczi dopiérze co przëjachelë do Pòlsczi. Òd razu rozpòczãlë òni mòcné dëszpastursczé dzejanié w gardze a téż w pòblësczich Prësach. Przë rozbùdowónym kòscele pòwstôł klôsztór, w jaczim wnetka mieszkało kòl dwasta bracynów.

Z ti leżnoscë we strzodã 22 stëcznika ò gòdz. pół ósmi pò pôłnim w Czôrny Zalë Bazyliczi sw. Mikòłaja kòl sz.  Swiãtojańsczi 72 bãdze cykl wëkładów prawie ò dominikanach, jaczé wëgłoszą znajarze jich historie:

1) Arkadiusz Wòjtas OP – „Na początku było współczucie…? O pierwszym pokoleniu braci dominikanów”

2) prof. Rafôł Kùbicczi (Gduńsczi Ùniwersytet) – „Podstawy ekonomiczne funkcjonowania klasztoru dominikanów w Gdańsku (1227–1835)”

3) Môrcën Sanak (Archiwùm Pòlsczi Prowincje Dominikanów) – „Do kiedy dominikanie nosili korony? Z dziejów fryzur Braci Kaznodziejów”

Pò prelekcjach bracynowie dominikanie rôczą na dzãkòwną swiãtą mszã ò gòdz. sódmi pò pôłnim.

***

23 stëcznika (czwiôrtk) ò pół szósti pò pôłnim w Nadbôłtowim Centrum Kùlturë we Gduńskù mdze pòdrechòwanié wielelatnégò (2014–2019) projektu – wëdaniô 5-tomòwi „Historie Kaszëbów”. Pùblikacjô przërëchtowónô bez Kaszëbsczi Institut òbjimô dzeje Kaszëbów òd strzédnëch wieków jaż pò dzysdniowé czasë.

Òb czas wëdarzeniô mdze leżnosc pòdzãkòwac wszëtczim, co pòswiãcëlë swój czas na wëdôwk tegò nôùkowégò dokazu, a téż pòkôrbic z ùtwórcama ò jich dokònanim (gôdkã pòprowadzy prof. Krësztof Ruchniewcz). W programie je téż artisticzny dzél, za jaczi mdze òdpòwiedzalny bard kaszëbsczi binë – Paùel Ruszkòwsczi. Na placu mdze mòżebnosc zakùpieniô pùblikacjów. Wstãp je darmôk.

Ùdbòdôwcą całégò projektu i aùtorã pierszégò tomù „Historie Kaszëbów” béł bëlny Kaszëba a mediewista – prof. Gerat Labùda. W czasu ùroczëznë z leżnoscë swòjégò 90. gebùrstachù w aùli Ùniwersytetu miona Adama Mickewicza w Pòznaniu profesór rzekł, że je to ùkòrónowanié jegò badérowaniô nad dzejama Wiôldżégò Pòmòrzô, a równoczasno jegò nôwôżniészi dokôz w nôùkòwim ùróbkù. Dozdrzeniałi wiek nie pòzwòlił profesorowi na dokùńczenié dzeła, le jegò swójny testameńt, a téż jedno z przédnëch célów pòwstaniô Kaszëbsczégò Institutu, wëfùlowelë jinszi badérowie-nôleżnicë KI: prof. Józef Bòrzëszkòwsczi, prof. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi i prof. Zygmùnt Szultka.

Dzãka ti pòspólny robòce òd 2024 rokù mómë całosc: 5 tomów kaszëbsczi historie, co je zesadzonô z taczich hewò pùblikacjôw:

Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I pt. Czasy średniowieczne;

Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t.II pt. Czasy nowożytne: w Rzeczypospolitej obojga Narodów, państwie brandenbursko-pruskim i Królestwie Pruskim.

Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. III pt. W Królestwie Pruskim i Cesarstwie Niemieckim (1815-1920) w dwùch apartnëch dzélach:

• Dzél I pt. Kaszubi i Pomorze na drodze do kapitalizmu i społeczeństwa obywatelskiego (1815-1870)
• Dzél II pt. W Cesarstwie Niemieckim – oraz za Wielką Wodą na emigracji

Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. IV pt. Kaszubi w II RP i w czasie II wojny światowej (1920 – 1939 – 1945)

Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. V pt. Dzieje najnowsze (po 1945 r.).

***

25 stëcznika w sobòtã ò piąti pò pôłnim w Wiesczim Dodomu Kùlturë w Strzelënie (sz. Bôłtowô 14) mdze leżnosc òbzerac nowi film Béatë Hincke pòd titlã „Drëszk”, jakô je slédnym dzélã kaszëbsczi trilogie („Manteltréger” i „Zgniélc”). Film je nié blós kòmedią, le téż pòjawi sã w ni kriminalny wątk. W filmie ùdzél biorą miészkańcowie nordowëch Kaszëb, m.jin. z Gniéżdżewa, Chłapòwa, Strzelëna a Nôdolô. Wstãp je darmôk! Przërëchtowóny je jesz jeden pòkôzk 7 gromicznika w Wiesczim Dodomu Kùlturë w Żelëstrzewie (sz. Lëpòwô 17) ò ti sami gòdzënie.

Wiãcy na: https://fb.me/e/7in6Ucqjj

***

Łoni òd 13 gòdnika jaż do 30 séwnika latoségò rokù mòże zwiedzywac wëstôwk pòd titlã „Chełmowskiego świat wyobrażony” przërëchtowóny bez Òddzél Etnografie Nôrodnégò Mùzeùm we Gduńskù. Òkróm tegò 25 stëcznika ò dwanôsti w pôłnie w sedzbie òrganizatora kòl sz. Cystersów 19 je mòżebnosc òdkrëwac wielestarné ùtwórstwò Józwë Chełmòwsczégò razã z wespółkuratórką dr Małgòrzatą Dubasewicz. Ùdzél w wëdarzenim kòsztô tëli, co zwëkłi wstãp na wëstôwk.

Wiãcy na: https://fb.me/e/aYK8SIjqu

***

Direktór Mùzeùm Stutthof w Sztutowie Pioter Tarnowsczi rôczi na Swiãtą Mszã w intencje òfiarów KL Stutthof, jakô bãdze w Òliwsczi Archikatedrze we Gduńskù 25 stëcznika ò pierszi pò pôłnim.

Bez wiadło ò zblëżiwającëch sã wòjskach Czerwóny Armie kòmendatura łagru pòdjimnãła decyzjã ò ewakùacje sôdzowników z KL Stutthof i jegò pòdlagrów. 25 stëcznika 1945 rokù wnetka 33 tësące lëdzy rëgnãło w mòrderczi Marsz Smiercë. Na skùtk ùmãczeniô, głodu, chòroscë, miarznicë a mòrdów żëcé stracëło kòl  17 tësąców spòmidzë nich.

Wiãcy na: https://stutthof.org/80-rocznica-marszu-smierci-wiezniow-kl-stutthof/

***

Chònicczi Teater Kaszëbskô Bina, Part Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô w Lëpùszu a Gminowi Òstrzódk Kùlturë, Spòrtu i Rekracje w Lëpùszu rôczą na tragikòmediã pòd titlã „Kwasné gùrczi” aùtorstwa Dariusza Majkòwsczégò, w reżyserie Łukasza Sajnaja.

Przedstôwk mòże òbzerac w niedzelã 26 stëcznika ò piąti pò pôłnim w widowiszczowi zalë GÒKSiR-u w Lëpùszu. Wstãp je darmôk.

Wëdarzenia w „Kwasnëch gùrkach” rozgriwają sã w trzëpòkòleniowi familie: Chłop i Białka sztridëją sã ò nawetka nômniészé sprawë, niżódna ze starnów nie chce òbniechac òbronë swòjich racjów a wôrtnotów, bò jinaczi „swiat bë stanął na głowie”. Tu spiérka, a pò prôwdze richtich biôtka, rozgriwô sã wkół… kwasnëch gùrków. Biôtkùją sã ze sobą, le równoczasno ni mògą bez sebie żëc. Le czë w tim wszëtczim na gwës jidze prawie i blós ò gùrczi?

***

28 stëcznika w Bëtowie mdze roczëznowé zéńdzenié pòswiãconé pòstacje prof. Édmùnda Wnuk-Lipinsczégò – socjologa, pisarza, le przede wszëtczim Kaszëbë. Wëdarzenié pòdzeloné je na dwa partë: ò pół dwanôsti do pôłniô bãdze złożenié kwiatów pòd wdôrną tôflą na rodzëznowim dodomù profesora kòl sz. Mierosławsczégò, a pòtemù pòtkanié przeniese sã do Pòrtretowi Zalë Zôpadnokaszëbsczégò Mùzeùm w Bëtowie kòl sz. Zómkòwi 2.

Prof. Édmùnd Wnuk-Lipinsczi ùrodzył sã 4 maja 1944 rokù w wsë Sëchô na Pòmòrzim w kaszëbsczi rodzëznie i colemało pòdczorchiwôł swòje przërzeszenié do tatczëznë:

– Sóm pò kaszëbskù nie gôdôł, le prosył, żebë przë nim kôrbić blós w rodny mòwie – wdôrzô Róman Drzéżdżón, jaczi pòtkôł sã z Profesorã òb czas warkòwniów dlô piszącëch pò kaszëbskù przërëchtowónëch w 2007 rokù bez Piotra Dzekanowsczégò.

Profesór béł aùtorã wiele nôùkowëch pùblikacjów, pierszim direktorã Institutu Pòliticznëch Sztudiów PAN. Wëkłôdôł w College of Europe (Bruges-Natolin), dzejôł w Centralny Kòmisje ds. Nôùkowëch Stãpniów i Titlów, wespółtwòrził Collegium Civitas – béł m.jin. prezydentã i rektorã ti ùczbòwni.

Paùel Wiczińsczi